Hiện trường CHA-1094 thuộc địa phận thôn Hòa Thành, xã Tân Hợp, huyện Hướng Hóa, vị trí hiện trường nằm sát với khu vực Sân bay Tà Cơn, là khu vực chiến sự đặc biệt quan trọng trong thời kỳ chiến tranh. Lịch sử nơi đây cũng tập trung nhiều các trận địa pháo của Quân Giải phóng nên đã bị đánh phá ác liệt đặc biệt vào Chiến dịch Đường 9 – Khe Sanh năm 1968.
Tại thời điểm triển khai rà phá, CHA-1094 là hiện trường có địa hình tương đối bằng phẳng, có mật độ dân cư đông và người dân canh tác chủ yếu là đất nông nghiệp với đang dạng cây trồng và hoa màu như: Cà phê, lúa nước, gừng, nghệ, khoai, sắn, cỏ voi, vườn hoa, các loại hoa màu ngắn ngày, ... Đối với cây cà phê, là loại cây chủ yếu được trồng tại khu vực này thì khi vào mùa khai thác (khoảng 3 tháng/năm) các đội rà phá sẽ bị hạn chế vào vườn vì có thể làm rụng hạt cà phê chín ảnh hưởng đến năng xuất của vườn, do đó các đội rà phá cũng phải dừng và chuyển sang khu vực khác để đảm bảo không ảnh hưởng đến năng suất thu hoạch.
Khó khăn : Vì đặc thù có nhiều loại cây trồng, thu hoạch và khai khác cũng ở nhiều khoảng thời gian khác nhau trong năm, kèm theo đó có một số loại cây trồng xen canh và luân phiên từng vụ nên đây là một trong những khó khăn trong quá trình tiến hành đánh giá, phân loại ưu tiên để rà phá. Đối với quá trình đánh giá để ưu tiên rà phá thì các đội hiện trường còn bị hạn chế bởi một số trường hợp không liên lạc được với người dân hoặc người dân đi làm ăn xa không gặp được trực tiếp để trao đổi về việc rà phá. CHA-1094 là một trong những hiện trường khó khăn của các đội hiện trường với đặc điểm là đất đỏ bazan có độ nhiễu khoáng cao, mật độ tín hiệu và số lượng VLN thu gom nhiều nên quá trình rà phá và xử lý đã mất nhiều thời gian ảnh hưởng đến diện tích rà phá. Bên cạnh đó hiện trường có khu dân cư đông, diện tích phần lớn là đất nồng nghiệp của người dân canh tác quanh năm và xen canh nhiều loại cây trồng nên đây cũng là một trong những bất lợi khi các đội phải đánh giá và ưu tiên rà phá ở nhiều vùng và nhiều khoảng thời gian khác nhau trong năm.
Lý do lúc đầu người dân không chấp thuận cho PTVN rà phá tại HT:
Với tổng diện tích hiện trường khá rộng, đất nông nghiệp chiếm phần lớn và một số loại cây được người dân canh tác quanh năm, trong đó có một số khu vực lúc đầu người dân không đồng ý cho các đội tiến hành rà phá với lý do là sợ hư vườn cây, hư luống cày, ảnh hưởng năng suất chất lượng của vườn.
Sau khi trao đổi, giải thích với người dân về nguy cơ của vật nổ có thể còn sót lại trên khu vực cũng như giải thích cho người dân về quy trình và cách làm của các đội rà phá để không ảnh hưởng đến vườn cây thì các chủ vườn đã đồng ý cho các đội tiến hành rà phá.
Thay đổi nhận thức của người hưởng lợi sau khi biết có số lượng VLN được phát hiện, thu gom và tiêu hủy:
Theo khảo sát thì tổng số người hưởng lợi từ hoạt động rà phá tại CHA-1094 là 1,674 người, trong đó số người hưởng lợi trực tiếp là những chủ vườn và người dân canh tác trên khu vực. Sau khi người dân và các chủ vườn thấy các đội rà phá của PTVN tại đây đã thu gom và hủy nổ được rất nhiều VLN còn sót lại (với 2,974 VLN ) ở trên chính mảnh đất mà người dân đang canh tác và trồng trọt nhiều năm qua, thì họ đã rất hài lòng, thấy được tầm quan trọng và ý thức được sự an toàn mà họ nhận được sau khi các vườn và trang trại của họ được các đội hiện trường hoàn thành rà phá. (Trước đó khi được hỏi thông tin thì có một số người dân đã khẳng định vùng đất này đã được gạt, cày xới, trồng nhiều loại cây qua thời gian dài nên khó có thể còn bom đạn sót lại).
Kế hoạch sử dụng đất của người hưởng lợi:
Theo khảo sát và ghi nhận sau khi hoạt động rà phá hoàn thành thì các khu vực đất nông nghiệp tại CHA-1094 sẽ tiếp tục được chăm sóc, khai thác và tái canh cây cà phê kèm theo xen canh cùng với nhiều loại cây ngắn ngày khác như gừng, nghệ, khoai, .... Bên cạnh đó còn có một số vùng đất hoang nhờ các đội hiện trường đã phát quang và rà sạch người dân sẽ mở rộng làm đất nông nghiệp để trong nhiều loại hòa màu. Vùng trồng lúa nước hoặc các vườn hoa sẽ được người dân tiếp tục canh tác an tâm hơn.
Kinh nghiệm rút rà từ hoạt động rà phá tại CHA-1094:
- Cách thức tiếp cận, kiên trì giải thích và làm rõ lợi ích người dân có được sau hoạt động rà phá VLN là yếu tố then chốt mang lại thành công của công việc .
- Đối với các vùng đất bị nhiễu khoáng thì quá trình rà phá sẽ bị ảnh hưởng nên thời gian dự kiến kết thúc hiện trường sẽ lâu hơn bình thường.
- Đối với Đội hiện trường sẽ ưu tiên rà phá tại các vùng trồng cây nông nghiệp ngắn ngày như gừng, nghệ, khoai, sắn, hoa, lúa nước, .. (các loại cây trồng và thu hoạch trong năm). Các vùng trồng cà phê thường được thu hoạch từ tháng 9 đến tháng 11 trong năm nên đội hiện trường tránh rà phá ở thời gian này và ưu tiên vào các khoảng thời gian khô ráo để không ảnh hưởng đến các máy móc thiết bị khi sử dụng trong vườn cây. Các khu vực đất hoang sẽ được đánh giá được tiến hành rà phá sau khi các vùng trên hoàn thành vì những vùng này sẽ không bị phụ thuộc bởi người dân canh tác.
Những hiện trường có số lượng người hưởng lợi cao đồng nghĩa với khu vực đó quá trình rà phá ảnh hưởng bởi sẽ bị phụ thuộc vào người dân trong quá trình canh tác. Nên quá trình khảo sát và đánh giá hiện trường hết sức quan trọng như hỏi thông tin cụ thể, thời điểm có thể rà phá kết hợp với tuyên truyền cho người dân về nguy cơ bom mìn,...
Nguồn: PTVN
